Stopnie w Straży Pożarnej (OSP i PSP)

W Polsce funkcjonują dwa rodzaje straży pożarnej: Ochotnicza i Państwowa Straż Pożarna, w skrócie OSP i PSP. Mimo że straż pożarna jest wszystkim dobrze znana, to jedynie nieliczni są w stanie wyróżnić stopnie w straży pożarnej, hierarchię służbową czy choćby podstawowe różnice między Państwową a Ochotniczą Strażą Pożarną. Te dwie jednostki mają tę samą misję, jaką jest między innymi walka z pożarami czy usuwanie skutków klęsk żywiołowych, ale pod wieloma formalnymi względami bardzo się od siebie różnią. Tym wpisem chcemy przybliżyć Wam strukturę tych instytucji oraz to, jak wyglądają stopnie w OSP i PSP.

Kto nadaje stopnie w OSP i PSP

Zacznijmy od odpowiedzi na pytanie, czy stopnie służb mundurowych OSP są identyczne jak w PSP. Są to dwie różne formacje, podlegające innym statutom, a co za tym idzie, odmienne są także stopnie i sposób ich przyznawania. W przypadku PSP to, kto nadaje stopnie strażackie, jest ściśle uregulowane prawnie Ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej. Zgodnie z tym rozporządzeniem stopień strażaka nadaje się z dniem mianowania na pierwsze stanowisko, a nadania dokonują przełożeni uprawnieni do mianowania na stanowiska służbowe. Nadanie stopnia następuje z okazji Dnia Strażaka, jedynie w szczególnie uzasadnionych przepadkach może nastąpić w innym terminie. Absolwentowi szkoły Państwowej Straży Pożarnej, który uzyskał kwalifikacje do wykonywania zawodu, stopień starszego strażaka może nadać komendant szkoły Państwowej Straży Pożarnej.

Stopnie podoficerskie w PSP nadają w zależności od jednostki:

• Komendant Główny w Komendzie Głównej

• Komendant szkoły w Szkole Głównej Służby Pożarniczej i pozostałych szkołach

• Dyrektor jednostki w instytutach badawczych

• Komendanci wojewódzcy w pozostałych jednostkach organizacyjnych i Wojskowej Ochronie Przeciwpożarowej

Pierwszy stopień aspirancki i stopnie oficerskie nadaje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, a pozostałe stopnie aspirantów nadaje Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. Stopień nadbrygadiera i generała brygadiera - najwyższy stopień w straży pożarnej, nadaje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Stopnie podoficerów, aspirantów i oficerów straży pożarnej są dożywotnie, natomiast strażacy zwolnieni ze służby mogą używać posiadanych stopni dodając określenie “w stanie spoczynku”. Odebranie stopnia w PSP może nastąpić w przypadku utraty obywatelstwa polskiego, odebrania praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądu oraz dyscyplinarnego wydalenia ze służby. Pośmiertnie na wyższy stopień mogą zostać mianowani strażacy, którzy wykazali ofiarność i odwagę, ponosząc śmierć na służbie w bezpośrednich działaniach ratowniczych w czasie pożaru, klęski żywiołowej albo innego zagrożenia.

Nadawanie stopni w OSP

Jeśli chodzi kwestię tego, kto nadaje stopnie w OSP, sprawa nie jest już tak oczywista. OSP jest jednostką umundurowaną, wyposażoną w specjalistyczny sprzęt, przeznaczoną w szczególności do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami, jednak funkcjonuje na zasadach stowarzyszenia i mimo tego, że jednostki OSP są członkami ZOSP RP (Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP) to stanowią samodzielny podmiot prawny, odrębny od ZOSP RP. W konsekwencji, regulacje wprowadzane przez ZOSP RP nie wpływają na wewnętrzne sprawy OSP. To wyjaśnia brak konkretnego prawa regulującego kwestie nadawania stopni w OSP, a jak informuje ZOSP RP: “Kwestia zasad nadawania dystynkcji dla członków OSP leży w gestii samej OSP. W przypadku, gdy na gruncie statutowym kwestia ta nie jest uregulowana, zasady te ustala walne zebranie członków jako najwyższa władza stowarzyszenia.”

Jednym słowem, mimo że rangi w straży pożarnej są ściśle określone, zarówno w przypadku PSP, jak i OSP to sposób nadawania stopni w obu przypadkach znacząco od siebie odbiega.

Stopnie strażackie w PSP

Słowem wstępu warto zdefiniować, że Państwowa Straż Pożarna jest zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formacją, przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Do podstawowych zadań Państwowej Straży Pożarnej należy więc rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń, a następnie organizacja i przeprowadzanie akcji ratunkowych w czasie pożaru i w sytuacjach kryzysowych spowodowanych innymi klęskami żywiołowymi. Dodatkowo podczas klęsk żywiołowych PSP pomaga innym służbom ratowniczym w niesieniu pomocy rannym i likwidacji miejscowych zagrożeń. Państwowa Straż pożarna ma także misję kształcenia kadr wewnątrz własnej struktury organizacyjnej, a także innych jednostkach ochrony pożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności. Prowadzi także prace naukowo-badawcze w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ochrony ludności oraz sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych. W kwestiach współpracy z innymi służbami PSP ma obowiązek współdziałać z oddziałami straży pożarnej oraz służbami ratowniczymi innych państw, z którymi RP ma podpisane umowy międzynarodowe, a także współpracuje z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych (źródło: Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej).

Jednostkami organizacyjnymi Państwowej Straży Pożarnej są:

• Komenda Główna,

• Komenda Wojewódzka,

• Komenda Powiatowa i Komenda Miejska,

• Szkoła Główna Służby Pożarniczej oraz pozostałe szkoły,

• Jednostki badawczo-rozwojowe,

• Centralne Muzeum Pożarnictwa.

Aktualnie w Państwowej Straży Pożarnej wyróżniamy 19 stopni służbowych podzielonych na cztery korpusy. Oto jak przedstawia się podział na korpusy i stopnie w PSP:

STRAŻAK Jest to pierwszy i zarazem najniższy stopień strażacki Państwowej Straży Pożarnej, który zostaje nadany każdemu, po przyjęciu do służby w PSP.

STARSZY STRAŻAK To najwyższy stopień korpusu szeregowych w Państwowej Straży Pożarnej i jest odpowiednikiem stopnia starszego szeregowego w Wojsku Polskim. Oznaczenie stopnia to jedna złota belka.

STRAŻAK SEKCYJNY To najniższy stopień podoficerski Państwowej Straży Pożarnej i jest odpowiednikiem stopnia kaprala w Siłach Zbrojnych RP. Sekcyjny pełni funkcję dowódcy sekcji, a oznaka stopnia to dwie złote belki.

STARSZY SEKCYJNY Stopień podoficerski odpowiadający wojskowemu stopniowi starszego kaprala, który poznać można po trzech złotych belkach na naramiennikach i dystynkcjach.

MŁODSZY OGNIOSMISTRZ Oznaczeniem tego stopnia podoficerskiego są cztery belki, a ranga ta odpowiada stopniowi plutonowego w Wojsku Polskim.

OGNIOMISTRZ Jest to czwarty stopień podoficerski w PSP, który można rozpoznać po złotym znaku w kształcie litery “V” dystynkcjach i naramiennikach obszytych złotą taśmą dystynkcyjną.

STARSZY OGNIOMISTRZ Oznakę stopnia starszego ogniomistrza poznamy po drugim znaku w kształcie litery "V" umieszczonym wewnątrz oznaki stopnia ogniomistrza. Na naramienniku występuje dodatkowe złote obszycie taśmą dystynkcyjną

MŁODSZY ASPIRANT Jest to najniższy stopień w korpusie aspirantów w Państwowej Straży Pożarnej, a jego odpowiednikiem w wojsku jest stopień młodszego chorążego. Do otrzymania tego stopnia wymagane jest ukończenie 2 lat nauki w jednej z poniższych szkół: Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie Centralnej Szkoły Państwowej Straży Pożarnej w Częstochowie. Oznaką stopnia młodszego aspiranta jest znak w kształcie litery “V” z jedną gwiazdką umieszczoną pomiędzy ramionami. Na naramienniku występuje dodatkowo obszycie złotą taśmą dystynkcyjną.

ASPIRANT Drugi stopień aspirancki, który można poznać po dystynkcji z jedną gwiazdką i naramienniku z jedną gwiazdką i obszyciem taśmą dystynkcyjną.

STARSZY ASPIRANT Stopień strażacki, który jest odpowiednikiem chorążego w wojsku, a dystynkcja na mundurze to dwie gwiazdki, a na naramienniku dwie gwiazdki z obszyciem taśmą dystynkcyjną.

ASPIRANT SZTABOWY Najwyższy stopień w korpusie aspirantów z oznaczeniem w postaci trzech gwiazdek na dystynkcji oraz trzech gwiazdek z obszyciem taśmą dystynkcyjną na naramienniku.

MŁODSZY KAPITAN Jest to pierwszy stopień oficerski w Państwowej Straży Pożarnej i odpowiada randze podporucznika w Wojsku Polskim. Na stopień młodszego kapitana mianuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, a do otrzymania stopnia kwalifikuje się strażak, który ukończył 4- lub 5,5-letnią edukację w Szkole Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie w systemie koszarowym lub uzyskał tytuł zawodowy inżynier pożarnictwa w ramach skierowania do Szkoły Głównej Służby Pożarniczej. Oznaczeniem stopnia są dwie gwiazdki.

KAPITAN Stopień oficerski PSP, który jest odpowiednikiem porucznika w Wojsku Polskim, a oznaką stopnia są trzy gwiazdki.

STARSZY KAPITAN Strażacki stopień oficerski, który jest odpowiednikiem stopnia kapitana w Wojsku Polskim, a oznaką stopnia są cztery gwiazdki.

MŁODSZY BRYGADIER Stopień oficerski w Państwowej Straży Pożarnej, który jest odpowiednikiem stopnia majora w Wojsku Polskim, a oznaką stopnia są dwie poziome belki i jedna gwiazdka na naramienniku i dystynkcji.

BRYGADIER Brygadier pełni funkcję dowódcy brygady i w PSP jest odpowiednikiem stopnia podpułkownika w wojskach lądowych i komandora w marynarce. Oznaką są dwie poziome belki i dwie gwiazdki.

STARSZY BRYGADIER Oznaką stopnia starszego brygadiera w PSP są dwie poziome belki i trzy gwiazdki, a stopień ten odpowiada randze pułkownika w Siłach Zbrojnych RP.

NADBRYGADIER Nadbrygadier to pierwszy z dwóch stopni generalskich w PSP, na który uroczyście mianuje Prezydent RP na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Wojskowym odpowiednikiem jest generał brygady, a oznaką stopnia jest złoty wężyk generalski i jedna gwiazdka.

GENERAŁ BRYGADIER Generał brygadier do najwyższy stopień w straży pożarnej, na który mianuje Prezydent RP. Stopień w tej randze może posiadać jedynie jedna osoba – komendant główny Państwowej Straży Pożarnej na etacie. Oznaką stopnia jest wężyk generalski i dwie gwiazdki.

Dystynkcje PSP - gdzie umieszczać oznaczenia stopni?

Pierwsze profesjonalne jednostki straży pożarnej powstały na terenie Polski pod koniec XIX w. Systematyczne formowanie się struktury w polskim pożarnictwie wygenerowało nie tylko potrzebę hierarchii, ale także oficjalnego umundurowania, a pierwszy model munduru strażackiego powstał w 1915 r. dla Warszawskiej Straży Ogniowej. Oczywiście mundur PSP wielokrotnie ulegał zmianom, a jego dzisiejszy wygląd jest ściśle określony przez art. 61 ust. 5 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 września 2021 r. w sprawie umundurowania strażaków państwowej straży pożarnej, strażak nosi oznaczenia stopni w kolorze złotym na:

• czapce rogatywce,

• naramiennikach ubioru wyjściowego i ubioru reprezentacyjnego,

• pochewkach na naramienniki koszul ubioru służbowego,

• podkładkach pod oznaki stopni noszonych na piersi, po lewej stronie:

1. kurtki służbowej przeciwdeszczowej,

2. bluzy służbowej typu polar,

3. bluzy służbowej,

4. kurtek ubrań specjalnych.

Mundur galowy PSP składa się z czapki rogatywki, koszuli wyjściowej, munduru w kolorze ciemnogranatowym, krawata i galowego sznura strażackiego.

Poza oznakami stopni strażak na mundurze nosi także inne oznaczenia w postaci:

• naszywki z godłem Rzeczypospolitej Polskiej,

• naszywki z flagą Rzeczypospolitej Polskiej,

• emblematu Państwowej Straży Pożarnej,

• emblematu szkoły Państwowej Straży Pożarnej,

• półokrągłego emblematu Państwowej Straży Pożarnej,

• wizerunku orła pożarniczego,

• identyfikatora imiennego metalowego,

• identyfikatora imiennego tekstylnego,

• identyfikatora miejscowości,

• wizerunku orła generała,

• znaku pożarniczego w kolorze złotym,

• znaku absolwenta szkoły Państwowej Straży Pożarnej.

Stopnie strażackie w OSP

Przed zapoznaniem się z hierarchią służbową i wyglądem stopni w OSP, warto w kilku słowach wspomnieć, czym dokładnie jest Ochotnicza Straż Pożarna i co leży w jej obowiązkach. Przy OSP działają Jednostki Operacyjno-Techniczne będące odpowiednikami jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP. Warunkiem dopuszczenia do działania w jednostkach OSP jest ukończone 18 lat i wiek nieprzekraczający 65 lat. Strażak OSP musi również wykazywać się dobrym zdrowiem udokumentowanym aktualnymi badaniami lekarskimi oraz ukończyć przeszkolenie pożarnicze odpowiednie do zajmowanej funkcji.

Do głównych celów i zadań OSP należy przede wszystkim współdziałanie z Państwową Strażą Pożarną w działaniach prewencyjnych w powstawaniu pożarów oraz czynny udział w akcjach ratowniczych podczas zdarzeń takich jak pożary, zagrożenia ekologiczne czy klęski żywiołowe. Istotną misją jest także informowanie i edukowanie ludności o istniejących zagrożeniach i sposobach ochrony przed nimi. Poza tym, zadaniem OSP jest szeroko pojęta działalność kulturalno-oświatowa, działania na rzecz ochrony środowiska, a także wspieranie lokalnych społeczności.

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, nadawanie stopni w OSP nie jest ściśle uregulowane prawnie natomiast wygląd dystynkcji jest już określony przepisami i jednolity dla wszystkich jednostek. Oto jak wyglądają stopnie strażackie w OSP, a także wykaz kwalifikacji do ich otrzymania na podstawie regulaminu Ochotniczej Straży pożarnej w Warszowicach:

Stopień strażaka otrzymuje osoba, która czynnie uczestniczy w życiu jednostki, przyczynia się do jej rozwoju i ukończyła 18 lat. Stopień starszego strażaka otrzymuje osoba, która ukończyła 18 lat oraz kurs strażaków ratowników OSP, czynnie uczestniczy w życiu jednostki i bierze udział w działaniach ratowniczo – gaśniczych. Stopień dowódcy roty otrzymuje osoba, która ukończyła kurs strażaków ratowników OSP, ratownictwa technicznego oraz bierze udział w działaniach ratowniczo – gaśniczych.

Stopień pomocnika dowódcy sekcji otrzymuje osoba, która ukończyła kurs strażaków ratowników OSP, ratownictwa technicznego, kurs KPP lub ukończyła Szkolenie podstawowe strażaka jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz bierze udział w działaniach ratowniczo – gaśniczych. Stopień dowódcy sekcji otrzymuje osoba, która poza poprzednio wymienionymi warunkami, ukończyła kurs dowódców OSP. Stopień pomocnika dowódcy plutonu otrzymuje osoba, która poza poprzednio wymienionymi warunkami, ukończyła kurs naczelników OSP.

Stopień dowódcy plutonu otrzymuje osoba, która poza poprzednio wymienionymi warunkami, ukończyła kurs Komendantów Gminnych lub ukończyła Kurs uzupełniający dla Podoficerów Państwowej Straży Pożarnej.

Stopnie Członków Zarządu oraz Członków Komisji Rewizyjnej nadawane są według zajmowanej funkcji.

Stopnie służbowe w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP różnią się nieco od siebie w zależności od poziomu administracyjnego danego oddziału:

Oddział Gminny ZOSP RP, Oddział Miejski ZOSP RP, Oddział Miejsko-Gminny ZOSP RP:

Oddział Powiatowy ZOSP RP:

Oddział Wojewódzki ZOSP RP:

Zarząd Główny ZOSP RP:

Oznaczenia i dystynkcje na mundurze OSP

W kwestii umieszczania oznaczeń i dystynkcji na mundurze OSP, sytuacja jest znacznie bardziej klarowna, niż w przypadku mianowania na stopnie. Zasady są regulowane przez tę samą ustawę, co w przypadku Państwowej Straży Pożarnej, a dokładna instrukcja zapisana jest w Regulaminie umundurowania Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP. Dystynkcje OSP na mundur galowy, w srebrnym kolorze na ciemnogranatowym tle, strażacy noszą na kołnierzach mundurów bądź lewej kieszeni koszuli letniej. Dodatkowymi elementami znajdującymi się na mundurze jest emblemat OSP, identyfikator osobisty, oznaka specjalności oraz inne odznaki i ordery w zależności od zasług danego strażaka.

Podsumowując, OSP i PSP znacząco się różnią pod kątem statusu prawnego, struktury organizacyjnej, a także wyglądu i sposobu przyznawania stopni służbowych. Istotne jest jednak to, że łączy ich wspólna misja, jaką jest działanie ramię w ramię w kryzysowych sytuacjach oraz stanie na straży bezpieczeństwa obywateli. W ofercie Militaria.pl znajdują się dystynkcje, oznaczenia stopni i emblematy na mundury zarówno Ochotniczej, jak i Państwowej Straży Pożarnej.