Obowiązek udzielania pierwszej pomocy a prawo

W otaczającym nas świecie często dochodzi do różnego rodzaju zdarzeń i wypadków, których konsekwencje zagrażają zdrowiu lub nawet życiu. Pomimo wielu programów edukacyjnych, szkoleń oraz kampanii reklamowych wciąż wiele osób ma wątpliwości odnośnie obowiązku udzielania pierwszej pomocy i związanych z nią prawnymi aspektami. Z poniższego poradnika dowiesz się, kiedy i czy masz obowiązek udzielić pomocy osobie poszkodowanej, w jakich okolicznościach tego nie robić oraz jak prawidłowo wezwać pomoc.

Prawne aspekty udzielania pierwszej pomocy

Udzielanie pierwszej pomocy to bardzo ważne zagadnienie, a przepisy prawne dotyczące go są często źle interpretowane, co prowadzi do niepotrzebnego zwiększenia ryzyka utraty zdrowia lub życia osób poszkodowanych. Podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy mają zupełnie inny cel – ich zadaniem nie jest grożenie odpowiedzialnością. Zostały ustanowione, aby zwiększyć szansę na to, że kiedy to Ty lub ktoś z Twoich bliskich znajdzie się w sytuacji wymagającej udzielenia pierwszej pomocy medycznej, to tę pomoc otrzyma.

Nieudzielenie pomocy a KK - jaka jest kara?

Najważniejszą podstawą prawną udzielania pierwszej pomocy jest kodeks karny. §1 artykułu 162 przewiduje bowiem karę za nieudzielenie pomocy osobie zagrożonej utratą życia lub zdrowia.

Kodeks karny - Art. 162. § 1:

"Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3."

Kto ma obowiązek udzielenia pierwszej pomocy?

Z przepisu jednoznacznie wynika, że osobie, której zdrowiu lub życiu grozi niebezpieczeństwo, jesteś zobowiązany pomóc. Jeśli tego nie uczynisz, możesz zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Co istotne, zgodnie z brzmieniem przepisu wciąż możesz ponieść konsekwencje nieudzielenia pomocy, nawet jeżeli finalnie nie doszło do ciężkiego uszczerbku lub śmierci poszkodowanego.

Kiedy można odstąpić od udzielania pierwszej pomocy?

Drugą, niezwykle ważną informacją wynikającą z tego paragrafu jest wykluczenie Cię z odpowiedzialności, jeżeli próba udzielenia pierwszej pomocy naraziłaby Ciebie lub osoby postronne na utratę życia lub zdrowia. Gdy przyczyny niebezpieczeństwa nie zostały wciąż wyeliminowane nie masz obowiązku za wszelką cenę starać się udzielić pomocy we własnym zakresie. Może to mieć miejsce choćby w trakcie pożaru, zawalenia budynku czy wypadku w górach. Kolejny paragraf wyżej wymienionego artykułu także odnosi się do sytuacji, w której nie masz obowiązku udzielać pomocy poszkodowanemu.

Kodeks karny - Art. 162. § 2.:

"Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej."

Z paragrafu wynika, że jeżeli poszkodowanemu jest już udzielana pomoc przez wykwalifikowane służby lub ma ona niezwłocznie nastąpić, to należy pozwolić działać służbom. Nie oznacza to, że należy zachować całkowitą bierność, ponieważ twoja obecność wciąż może być przydatna dla służb. Zależnie od konkretnej sytuacji możesz być w stanie udzielić istotnych informacji lub asystować zespołowi ratowniczemu w danych czynnościach na ich prośbę.

Dlaczego warto udzielać pierwszej pomocy?

W niektórych przypadkach rezygnacja z udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej wynika ze strachu przed odpowiedzialnością za spowodowanie obrażeń u poszkodowanego. Często wspominaną sytuacja jest choćby złamanie żeber przy resuscytacji. Pamiętaj, że w takich okolicznościach chroni Cię kodeks cywilny.

Kodeks cywilny - Art. 757:

"Kto w celu odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego drugiemu ratuje jego dobro (…) jest odpowiedzialny tylko za winę umyślną lub rażące niedbalstwo."

W kodeksie cywilnym opisano dwie sytuacje, gdy osoba udzielająca pierwszej pomocy może ponieść konsekwencje spowodowania krzywdy poszkodowanej osobie. Pierwszym jest umyślne spowodowanie dodatkowych obrażeń, de facto sprzeczne z samą ideą udzielania pomocy. Drugim jest sytuacja, gdy nasze działanie nosi znamiona rażącego niedbalstwa, które jest pozbawione uzasadnienia i jest działaniem nielogicznym. Należy również zaznaczyć, że nikt nie może wymagać od Ciebie profesjonalnej wiedzy w zakresie ratownictwa medycznego.

Jesteś chroniony prawnie udzielając pomocy

Innym aktem prawnym odnoszącym się do niesienia pomocy osobom zagrożonym uszczerbkiem na zdrowiu jest ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym.

Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym - Art. 5. 1:

"Osoba udzielająca pierwszej pomocy (…) korzystają z ochrony przewidzianej (…) dla funkcjonariuszy publicznych."

Oznacza to, że w trakcie udzielania pierwszej pomocy naruszenie Twojej nietykalności cielesnej jest traktowane tak jak napaść np. na policjanta i objęte karą do 3 lat pozbawienia wolności. Przepis stanowi zabezpieczenie związane z sytuacjami, gdy poszkodowany lub osoby postronne zachowują się agresywnie ze względu na spożyty alkohol lub szok związany z zaistniałymi okolicznościami.

Pamiętaj, że życie jest ważniejsze niż mienie

Na mocy tej samej ustawy jesteś uprawniony do poświęcenia mienia innych osób, jeśli jest to konieczne do ratowania poszkodowanego. Przykładowo, wybita szyba to niewielki koszt w porównaniu do ludzkiego życia, jeśli nie ma innej możliwości nie wahaj się jej rozbić, by udzielić pomocy.

Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym - Art. 5. 2:

"Osoba, o której mowa w ust. 1, może poświęcić dobra osobiste innej osoby, inne niż życie lub zdrowie, a także dobra majątkowe w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego."

Jak widzisz ten sam przepis pozwala na naruszenie podczas czynności ratunkowych nie tylko dóbr majątkowych, ale i osobistych, takich jak godność czy wolność do przemieszczania się. Przy ratowaniu innej osoby może okazać się konieczne rozebranie jej lub przetrzymanie w danym miejscu, by nie naraziła się na dodatkowe obrażenia pod wpływem szoku czy emocji.

Pierwsza pomoc przedmedyczna po wypadku na drodze

Odrębna ustawa definiuje obowiązek niesienia pomocy ofiarom wypadków drogowych. Co istotne ustęp 3 poniższego artykułu rozszerza ten obowiązek na wszystkich uczestników wypadku.

Ustawa Prawo o ruchu drogowym – Art. 44. 2:

"Jeżeli w wypadku jest zabity lub ranny, kierujący pojazdem jest obowiązany ponadto udzielić niezbędnej pomocy ofiarom wypadku oraz wezwać zespół ratownictwa medycznego i Policję. 3. Przepisy ust. (...) 2 stosuje się odpowiednio do innych osób uczestniczących w wypadku."

Powyższe ustępy nakładają na uczestnika wypadku także obowiązek wezwania odpowiednich służb ratunkowych.

Wezwanie pomocy to także obowiązek – nie bądź obojętny

Artykuł czwarty wspomnianej już ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym zobowiązuje Cię do poinformowania służb nie tylko, gdy widzisz, że ktoś już jest w niebezpieczeństwie, ale także, jeśli dostrzegasz okoliczności mogące prowadzić do wystąpienia takiej sytuacji.

Ustawa o PRM - Art. 4:

"Kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego."

Treść ustawy zwraca uwagę na umiejętności wzywania pomocy, warto więc przypomnieć sobie aktualne numery ratunkowe na pogotowie oraz schemat skutecznego przekazywania informacji w sytuacjach zagrożenia.

Bibliografia:

• USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Dz. U. 1997 Nr 88 poz. 553

• USTAWA z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym Dz. U. 2006 Nr 191 poz. 1410

• USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93

• USTAWA z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym Dz. U. 1997 Nr 98 poz. 602

• OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 22 stycznia 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o systemie powiadamiania ratunkowego Dz. U. 2021 poz. 268